دکتر مسکوب می‌گوید که ما در دوره اول دو نوع تاریخ داشتیم: تاریخ اساطیری-حماسی مثل شاهنامه‌ها و تاریخ‌های متعارف مثل تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی.
در مورد نقش شاهنامه‌ها در حفظ هویت می‌گوید که این شاهنامه‌ها از جمله نگهدارنده «خاطره قومی» ما بود. گذشته معنوی مشترک..مایه پیوند افراد آن به یکدیگر است. قوم بی خاطره مانند آدم بی حافظه است.
در مورد تاریخ‌های متعارف بحث استنباط مورخان از تاریخ را پیش می‌کشد. می‌گوید که در این دوره، برداشت مورخین از تاریخ دینی است. یعنی اینکه دنیا بعد از آنکه آفریده شد، سرنوشتی دارد که به سوی آن پیش می‌رود. در واقع تاریخ جریان اجرای مشیت الهی است و یک امر عقلی نیست. انسان، در این بینش، علت تاریخ نیست، بلکه وسیله فعلیت یافتن مشیت الاهی است. بنا براین بسیاری چیزها جزء تاریخ هستند ولی با معیار عقل قابل قبول نیستند. مثلا داستان اصحاب کهف نیز قسمتی از تاریخ بود و در بسیاری از کتب تاریخی ما ذکر شده است. نکته دیگر آنکه این تاریخ‌ها اخلاقی هستند، یعنی آنکه منظور آن از ذکر داستان دادن یک پند اخلاقی است. داستان‌ها بعضا نوعی گفته می‌شوند که به نتیجه اخلاقی مولف برسند.
واضح است که تاریخ نویسی نوین راهبردهای دیگری دارد که با روش پیشین بی نهایت متفاوت است.
از آثار قدمای امر بهایی کتاب تاریخ نبیل زرندی و از آثار حضرت ولی‌امرالله کتاب قرن بدیع و لوح قرن بدین روش نوشته شدند. این کتابها در واقع تاریخ روحانی دیانت بهایی و بابی هستند.
در میان نویسندگان جدید که به تاریخ امر بهایی و بابی پرداخته اند باید از دکتر عباس امانت نویسنده کتاب Resurrection and Renewal و Juan R. I. Cole نویسنده کتاب MODERNITY AND THE MILLENNIUM نام ببریم. این دو کتاب که تحسین بسیاری از صاحب نظران را چه در داخل جامعه بهایی و چه در خارج از آن برانگیخته است*، از زاویه دیدی کاملا متفاوت به تاریخ امر بهایی نگاه می‌کنند. لذا بسیاری از مطالب بشکل متفاوتی در این کتابها بیان شده است.
من از دو کتاب اخیر هیچکدام را هنوز نخوانده ام**، اگر چه هردو را تهیه کردم و خواندن کتاب امانت را آغاز کردم ولی احتمالا تا تمام کردن کتاب زمان زیادی مانده است. قصد دارم که بعد از خواندن این کتاب ها به این موضوع دوباره برگردم و با اطلاعات بیشتری آنها را مقایسه کنم.
-------------------------------
* امین بنانی مورخ بهایی و استاد بازنشسته دانشگاه UCLA در مورد کتاب Cole می‌گوید:
"No serious future studies in the history of modernity in western Asia, and in Persian in particular, can ignore what Cole has convincingly demonstrated in this book."
همچنین از منتقدین غیر بهایی راجع به این کتاب:
"Modernity and the Millennium is a highly sophisticated analysis of a significant and neglected body of writings in the context of the major intellectual trends of the latter part of the nineteenth century."
-- Said Arjomand, Author of The Turban and the
Crown: The Islamic Revolution in Iran
** کتاب خوانده شد، به این پست نگاه کنید
نیروی جوان بروز شد:
پاسخحذفایرنا و بهاییت