که از پرویز مشکاتیان بعنوان آهنگساز سنت شکنی یاد
کرد که شادی را به موسیقی ایران آورده است.
نوشتن راجع به موسیقی کار سختی است. مخصوصا وقتی طرفدار پر و پا قرص نوعی از موسیقی هستی ولی از علم موسیقی به کل بی بهره ای. بی تعارف بنده یکی از مصادیق این گروهم. بنا براین بدون هیچ ادعایی باید بگویم که این چند خط تنها ادای احترامی است به پرویز مشکاتیان، آهنگسازی که دیر گاهیست که با نغمات جادویی اش اوقاتی خوش داشته ام.
با بیداد مشکاتیان آشنایی ام با موسیقی سنتی آغاز شد. بیداد نام گوشه ای در دستگاه همایون است که این اثر در آن اجرا شده است. مقدمه اثر بیداد قطعه ای هفت دقیقه است در گوشه بیداد که با تار خوش صدا و با ابهت محمد رضا لطفی، با آرامش و شکوه خاصی آغاز می شود و طولی نمی کشد که به دریایی خروشان از نغماتی پر احساس و پر هیجان مبدل می شود. نغمات در هم می پیچند و از زیر و زبر هم به اوج و فرود می رسند. این قطعه فراز و فرود بسیار دارد، لحظه ای آرام می شود و باز دیوانه وار به اوج و هیجان می رسد. گویی مشکاتیان گوشه هایی از تاریخ ایران را در این اثر به تصویر کشیده است. تصویری که با شعر نوستالژیک آواز این اثر که سراسر شکایت از تغییر دوران و زمانه است هماهنگی شگفت انگیزی دارد. تلفیق زیبای شعر و موسیقی که از مشخصات کار های مشکاتیان است در این اثر چنان برجسته و نمایان است که گویی حافظ شعرش را به سفارش مشکاتیان سروده است.
یـــاری اندر کس نمی بیــــنم یاران را چــــه شد دوستی کـــی آخـر آمد دوستــداران را چه شد
آب حیوان تیره گون شد خضر فرخ پی کجاست خون چکیــد از شاخ گل ابر بهاران را چه شد
کـس نمی گوید که یـــــاری داشت حق دوستــی حق شناسان را چه حال افتاد یاران را چه شد
لعلی از کان مـــــــــروت بر نیـــــــامد سالهاست تابش خورشیــد و سعی باد و باران را چه شد
شهــــر یاران بود و خاک مهــــــربانان این دیار مهربانی کــــی سرآمد شهـــــریاران را چه شد
گوی توفیـق و کرامت در میـــــان افکنــــــــده اند کس بمیـــــدان در نمی آیــد سواران را چه شد
زهره سازی خوش نمی سازدمگرعودش بسوخت کس ندارد ذوق مستی می گســاران را چه شد
حافظ اسرار الهی کــــــس نمی داند خمـــــوش
از که می پرسی که دور روزگـــاران را چه شد
انتخاب معنادار این شعر، این اثر را از سر حد یک اثر موسیقایی بالا تر می برد؛ بیــــــداد یک اثر فرهنگی است.
از نکات قوت دیگر این اثر* باید از تصنیف زیبای مبتلا اسم برد که بر روی شعری از حافظ ساخته شده که مطلعش اینست
روز وصل دوستداران یاد باد یاد باد آن روزگاران یاد باد.
این تصنیف بی شک از زیبا ترین تصنیف های موسیقی سنتی است که اجرای خارق العاده شجریان زیبایی آنرا چند برابر کرده است. شجریان در پایان بیت سوم
گرچه یاران فارغند از حال من از من ایشان را هزاران یاد باد.
چنان با قدرت و در اوج فریاد از حنجره می کشد "از من ایشان را هزاران یاد باد" که مو بر بدن می ایستد.
مشکاتیان حد اقل در دو اثر ارکسترال دیگر دستگاه همایون را برای خلق نغماتی خیال انگیز و جاودانه بر می گزیند. یکی از آنها افق مهر به خوانندگی ایرج بسطامی است که بمناسبت بزرگداشت خواجوی کرمانی و بر روی اشعار این شاعر و عارف گرانقدر ساخته و در کنگره بزرگداشت خواجو اجرا شده است. ایرج بسطامی با اجرای این اثر و تصنیف زیبای مست و خراب به شهرت رسید. چهار مضراب بیات راجه که مقدمه تصنیف است از قطعات گوش نواز و دلچسب افق مهر است که در انتها به صدای بسطامی می پیوندد که می خواند
ای خوشا مست و خراب اندر خرابات آمده فارغ ازسجاده و تسبیــــــح و طاعات آمده
نفی را اثبات خود دانستــــه و اثبات نفــــی و ایـمن از خویش و بری از نفی واثبات آمده
اگرچه این اثر ممکن است از نظر ساز بندی و قدرت اجرا هم پایه بیداد نباشد(مطمئن نیستم که آیا این اثر در استودیو ضبط شد ویاهمان ضبط صحنه می باشد) اما از نظر آهنگسازی و خلق نغمات دل انگیز نشان از طبع سرشار و خلاق مشکاتیان دارد. این اثر شامل چهار تصنیف و شش قطعه بی کلام است(دو قطعه آن ساخته هنرمندان کیوان ساکت و بیژن کامکار میباشد) که هریک حال و هوایی خاص و زیبایی و لطافت خاص خود دارد و در عین حال همگی در یک دستگاه و تحت یک کلیت هستند.
قطعه بیات راجه را اینجا بشنوید
از میان آثاری غیر ارکسترال مشکاتیان آستان جانان و قاصدک از اهمیت ویژه ای برخوردارند. آستان جانان اولین کار مشکاتیان و شجریان(همراه با ضرب ناصر فرهنگفر) است که بعد از سال ۱۳۶۰ اجازه اجرا پیدا کرد. در این اثر مهارت مشکاتیان در نوازندگی سنتور تحسین برانگیز است. این اثر دارای قطعات زیبای بی کلامی چون پیش درآمد بیات ترک ، پیش در آمد دشتی و قطعه سر انداز است. تصانیف آستان جانان و شیدایی نیز از دیگر قطعات زیبای این اثر می باشند.
قطعه سر انداز را اینجا بشنوید
قاصدک کم و بیش به سبک و سیاق آستان جانان است، اما در دستگاهی دیگر و با تاکید بر آهنگسازی بر روی شعر نو. این اثر نشان می دهد که مشکاتیان در ساختن تصنیف بر روی اشعار نو فارسی نیز بیش از همگنان موفق بوده است. بی شک آنان که به موسیقی سنتی علاقه دارند تصانیف قاصدک و شب را می شناسند. قاصدک آهنگی است که بر روی شعر معروفی به همین نام از مهدی اخوان ثالث ساخته شده است
قاصدک هان چه خبر آوردی
از کجا وز که خبر آوردی
خوش خبر باشی اما
گرد بام و بر من بی ثمر می گردی
انتظار خبری نیست مرا
نه ز یاری نه ز دیار و دیاری
باری
برو آنجا که بود چشمی و گوشی باکس
برو آنجا که ترا منتظرند
قاصدک در دل من همه کورند و کرند
دست بردار از این در وطن خویش غریب
قاصد تجربه های همه تلخ با دلم می گوید
که دروغی تو دروغ که فریبی تو فریب
قاصدک آه ...ولی راستی آیا خبری هست هنوز
مانده خاکستر گرمی جایی
در اجاقی طمع شعله نمی بندم
خردک شرری هست هنور؟
قاصدک!
ابرهای همه عالم شب و روز
در دلم می گریند.
اگر اشتباه نکنم، مشکاتیان در مصاحبه ای گفت که در این تصنیف از تمام دستگاههای موسیقی ایرانی بجزسه گاه و چهارگاه استفاده کرده است. استفاده خوب مشکاتیان از تنبک و امکانات صدایی شجریان نیز فوق العاده است. غنای موسیقایی تصنیف و تطبیق معنایی شعر و موسیقی احساس و معنایی مضاعف به شعر می دهد. قاصدک از معدود تصانیف ساخته شده بر اشعار نوست که شنونده بی هیچ مشکلی با آن ارتباط پیدا می کند و آنرا دلنشین می یابد.
قاصدک را اینجا بشنوید
شب نیز بر روی شعری از نیما است:
هست شب یک شب دم کرده و خاک
رنگ رخ باخته است
باد؛ نوباوه ابر، از سر کوه
سوی من تاخته است
هست شب همچو ورم کرده تنی گرم در استاده هوا
همین از روست نمی بیند اگر گمشده ای راهش را
با تنش گرم بیابان دراز
مرده را ماند در گورش تنگ
به دل سوخته من ماند
به تنم خسته که می سوزد از هیبت تب.
هست شب آری شب....
این آهنگ نیز توصیفی قوی از شب و تاریکی دارد. وقتی آهنگ به انتها می رسد گویی شب را با تمام تاریکی و سنگینی اش بر پیکرت احساس می کنی. متاسفانه این آهنگها اجازه انتشار نیافتند و با کیفیتی پایین در بین دوستداران دست بدست می شود.
در کنار ساخت تصنیف بر روی شعر کهن و نوی فارسی، مشکاتیان تعدادی تصانیف وطنی نیز ساخته است که شور هیجان تشویق به حرکت و عمل در آن موج می زند. از جمله این تصانیف می توان به آهنگ رزم مشترک با صدای شجریان و تصنیف محبوب من وطن با صدای شهرام ناظری اشاره کرد. هر دو این آثار نشان از همراهی آهنگساز با رویداد های اجتماعی و همدلی اش با مردم است.
رزم مشترک را اینجا بشنوید
محبوب من وطن را اینجا بشنوید
چوپانی را اینجا بشنوید
در کل در آثار هیچ آهنگسازی به اندازه مشکاتیان نمی توان تا این اندازه غنای ملودیک و تنوع موسیقایی یافت. طبع سرشار مشکاتیان در موسیقی و شناخت عمیقی که از فرهنگ، ادبیات و تاریخ ایران دارد از او چهره ای نادر در دنیای موسیقی ما ساخته است. بی شک آثار زیبایش چون ستاره هایی درخشان بر آسمان فرهنگ هنر ایران تابان خواهد بود.
-----------------------------------------
*در این جا این اثر تنها از منظر آهنگسازی بررسی شده است و گرنه آواز زیبای محمد رضا شجریان و خطاطی زیبای او در بروشور از دیگر جنبه های مهم اثر است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر